İş Davaları ve Arabuluculuk

İşçi ve işveren arasında meydana gelen uyuşmazlıklarda İş Mahkemeleri görevli olup bu mahkemeler kanalıyla taraflar dava yoluna gidebilmektedir. Ancak 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’nun 01.01.2018 tarihinde yürürlüğe giren 3. maddesi ile dava şartı arabuluculuk kurumu getirilmiştir. Bu düzenlemeyle, bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacağı ve tazminatı ile işe iade talebiyle dava açmadan önce arabulucuya başvurulması zorunlu hâle getirilmiştir. Bu yazımızda iş davalarında arabuluculuk hakkında bilinmesi gereken önemli hususları aktarmaya çalıştık.

A.    Arabuluculuk Nedir?

Arabuluculuk, alternatif bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Türk hukukunda arabuluculuğu düzenleyen temel kanun, 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’dur.

Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nun (“HUAK”) 2. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine göre arabuluculuk, sistematik teknikler uygulayarak görüşmek ve müzakerelerde bulunmak amacıyla tarafları bir araya getiren, onların birbirlerini anlamalarını ve bu suretle çözümlerini kendilerinin üretmesini sağlamak için aralarında iletişim sürecinin kurulmasını gerçekleştiren, tarafların çözüm üretemediklerinin ortaya çıkması hâlinde çözüm önerisi de getirebilen, uzmanlık eğitimi almış olan tarafsız ve bağımsız bir üçüncü kişinin katılımıyla ve ihtiyari olarak yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemini ifade etmektedir. Amerika ve Avrupa’da yıllardır kullanılan bu yöntem, ülkemizde 2018 yılı itibariyle tam anlamıyla uygulanmaya başlanmıştır. 

B.    İş Davalarında Arabuluculuk

I. Arabuluculuğun Dava Şartı (Zorunlu) Olduğu İş Davaları

İşçi veya işveren tarafından başvurulduğu fark etmeksizin bireysel ve toplu iş sözleşmesine dayalı işçi ve işveren alacağı, tazminat talepleri ile işe iade uyuşmazlıklarında dava açmadan önce arabuluculuk yoluna başvurulması zorunludur.

Önemle belirtmek gerekir ki İş Mahkemeleri Kanunu’nun 3. maddesinin 21. fıkrası uyarınca, 854 sayılı Deniz İş Kanunu’nda düzenlenen gemi adamları ile 5953 sayılı Basın İş Kanunu’nda düzenlenen gazeteciler de bu madde kapsamında işçi sayılmaktadır. Başka bir anlatımla gemi adamları ve gazeteciler ile işverenleri arasında meydana gelen iş uyuşmazlıklarında da dava açmadan önce arabuluculuğa başvurulması zorunludur.

II. Dava Şartı Arabuluculuğa Başvurulmamasının Sonuçları

Yukarıda belirttiğimiz uyuşmazlıklar meydana geldiğinde arabuluculuk yoluna başvurulmadan dava açılması halinde dava, mahkeme tarafından başkaca işlem yapılmaksızın arabuluculuk dava şartının gerçekleşmemesi sebebiyle usulden reddedilecektir.

III. Arabuluculuğun Süresi

İş davalarından kaynaklanan uyuşmazlıklarda arabuluculuğa başvurulduğunda arabulucunun bu süreci 3 hafta içerisinde sonlandırması gerekmektedir. Bu süre, zorunlu hallerde arabulucu tarafından bir hafta uzatılabilmektedir.

IV. İşe İade Taleplerinde Arabuluculuk Süresi

4857 sayılı İş Kanunu’nun 20. maddesinin birinci fıkrasına göre, işe iade uyuşmazlıklarına ilişkin arabuluculuk başvurusu, fesih bildiriminin tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde yapılmalıdır.

Arabuluculuk başvurusu yapılmaksızın doğrudan dava açılması halinde mahkeme tarafından dava, usulden reddedilecektir. Bu durumda, İş Kanunu’nun 20. maddesinin birinci fıkrasına göre, kesinleşen ret kararının tebliğinden itibaren iki hafta içinde arabulucuya başvurulabilir.

V. Arabuluculuk Başvurusu ve Zamanaşımı

İş uyuşmazlığı sebebiyle arabuluculuk yoluna başvurmak isteyen taraf (işçi veya işveren) karşı tarafın, karşı taraf birden fazla ise bunlardan birinin yerleşim yerindeki veya işin yapıldığı yerdeki / yetkili olduğu adliyede bulunan arabuluculuk bürosuna arabuluculuk bürosu bulunmayan yerlerde Sulh Hukuk Mahkemesi yazı işleri müdürlüğüne başvurarak süreci başlatabilirler. Yapılan başvuru akabinde Arabuluculuk Daire Başkanlığı tarafından listelenen ve ilgili komisyon başkanlıklarına bildirilen listeden seçilen bir arabulucu atanır. Taraflar, bu listede bulunması şartıyla ortak bir karar ile belirledikleri bir arabulucunun da bu süreci yönetmesini isteyebilirler.  

VI. Arabuluculuğa Başvuru Zorunluluğu Bulunmayan Uyuşmazlıklar  

7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’un 3. maddesinin 3. Fıkrası:

“İş kazası veya meslek hastalığından kaynaklanan maddi ve manevi tazminat ile bunlarla ilgili tespit, itiraz ve rücu davaları hakkında birinci fıkra hükmü uygulanmaz.”  hükmünü içermektedir. Yani iş kazası veya meslek hastalığından kaynaklanan maddi ve manevi tazminat davaları ile bunlarla ilgili tespit, itiraz ve rücu davalarında arabuluculuk bir dava şartı olarak öngörülmemiştir. Bu tür uyuşmazlıklarda arabuluculuğa başvurmadan doğrudan iş mahkemesinde dava açılabilecektir.  Ancak bu uyuşmazlıkların ihtiyari arabuluculuk yöntemiyle çözülmesi mümkündür.

VII. Arabuluculuk Süreci

1.Arabulucunun Toplantıya Daveti

Arabulucu, başvurunun kendisine ulaşması ile birlikte en kısa sürede taraflarla iletişime geçerek başvuru ve süreç hakkında gerekli bilgilendirmeleri yapar. Akabinde taraflara da uygun olan gün ve saatte onları ilk toplantıya davet eder. Arabuluculuk görüşmelerine taraflar bizzat katılabileceği gibi avukatları veya kanuni temsilcileri aracılığıyla da katılabilirler. Bununla birlikte iş kanunundan kaynaklı uyuşmazlıklarda işverenin yazılı bir belge ile yetkilendirdiği çalışanı da işveren yerine arabuluculuk toplantılarına katılım sağlayabilmektedir.

2. Arabuluculuk Sürecinin Gizliliği

Arabuluculuk, gizli yürütülen bir süreç olup Arabuluculuk Kanununda buna ilişkin aşağıdaki şekilde düzenleme getirilmiştir. Kanunun 5. Maddesine göre taraflar, arabulucu veya arabuluculuğa katılanlar da dâhil üçüncü bir kişi, uyuşmazlıkla ilgili olarak hukuk davası açıldığında yahut tahkim yoluna başvurulduğunda, aşağıdaki beyan veya belgeleri delil olarak ileri süremez ve bunlar hakkında tanıklık yapamaz:

a) Taraflarca yapılan arabuluculuk daveti veya bir tarafın arabuluculuk faaliyetine katılma isteği.

b) Uyuşmazlığın arabuluculuk yolu ile sona erdirilmesi için taraflarca ileri sürülen görüşler ve teklifler.

c) Arabuluculuk faaliyeti esnasında, taraflarca ileri sürülen öneriler veya herhangi bir vakıa veya iddianın kabulü.

 ç) Sadece arabuluculuk faaliyeti dolayısıyla hazırlanan belgeler.

2. Arabulucuya Başvurunun Zamanaşımı Sürelerine Etkisi

Arabuluculuk bürosuna başvurulmasından, son tutanağın düzenlendiği tarihe kadar geçen sürede zamanaşımı durur ve hak düşürücü süre işlemez. Uyuşmazlığın arabuluculuk yoluyla çözülemediğine ilişkin son tutanağın düzenlendiği tarihte zamanaşımı süresi yeniden işlemeye başlar.

VIII. Arabuluculuk Sürecinin Sonlanması

1.Anlaşma Belgesi ve Son Tutanak

6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunun 18. maddesinin 2.fıkrasına göre taraflar arabuluculuk faaliyeti sonunda bir anlaşmaya varırlarsa, bu anlaşma belgesinin icra edilebilirliğine ilişkin şerh verilmesini talep edebilirler. Dava açılmadan önce arabuluculuğa başvurulmuşsa, anlaşmanın icra edilebilirliğine ilişkin şerh verilmesi, arabulucunun görev yaptığı yer sulh hukuk mahkemesinden talep edilebilir. Davanın görülmesi sırasında arabuluculuğa başvurulması durumunda ise anlaşmanın icra edilebilirliğine ilişkin şerh verilmesi, davanın görüldüğü mahkemeden talep edilebilir. Bu şerhi içeren anlaşma, ilam niteliğinde belge sayılır. 

6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunun 18. maddesinin 5. fıkrası uyarınca, arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşmaya varılması hâlinde, üzerinde anlaşılan hususlar hakkında taraflarca dava açılamaz.

Arabuluculuk süreci sonunda tarafların anlaşmaya varamaması halinde ise arabulucu tarafından anlaşmama son tutanağı düzenlenir ve taraflar ile arabulucu tarafından bu tutanak imza altına alınır. Arabuluculuk başvurusunda bulunan taraf bu belgenin aslını da ekleyerek İş Mahkemesi nezdinde davasını açabilir.

2. Arabulucuya Ödenecek Ücret

Arabulucu, yürütmüş olduğu arabuluculuk faaliyeti dolayısıyla ücret ve masrafları talep etme hakkına sahiptir. Hatta arabulucu, sürecin başında da ücret ve masraflar için avans talep edebilmektedir. Aksi kararlaştırılmadıkça arabulucuya ödenecek olan ücret taraflarca eşit şekilde ve Arabulucu Asgari Ücret Tarifesine göre belirlenir.

Tarafların anlaşması halinde Arabulucunun ücreti Arabulucu Asgari Ücret Tarifesinin ikinci kısmında yer alan düzenlemeye göre ödenir. Ancak ödenecek ücret bu tarifenin birinci kısmında belirtilen iki saatlik ücret tutarından az olamaz.

İşe iade talepli başvurularda tarafların anlaşması halinde işçinin işe başlatılmaması halinde ödenecek olan tazminat miktarı ile çalıştırılmadığı süre için ödenecek ücret ile diğer hakların toplamı, anlaşılan miktar olarak kabul edilecek ve bu tutar üzerinden arabulucunun ücreti tarifeye göre hesaplanacaktır.

VIIII. Taraflardan Biri Arabuluculuk Toplantısına Katılmazsa Ne Olur?

Taraflardan birinin geçerli bir mazeret göstermeksizin ilk toplantıya katılmaması ve bu sebeple arabuluculuk faaliyetinin sona ermesi halinde bu durum arabulucu tarafından tutanağa geçirilir. Arabuluculuk görüşmesine katılmayan taraf, açılan davada haklı olup olmadığına bakılmaksızın, başka bir anlatımla davayı kazansa dahi yargılama giderlerini ödemeye mahkum edilir. Ayrıca arabuluculuk ilk toplantısına katılmayan tarafın davada haklı çıkması halinde lehine vekalet ücretine hükmedilmez. 

Taraflardan hiçbirinin arabuluculuk ilk toplantısına katılmaması durumunda ise her bir taraf yine haklı veya haksız olduklarına bakılmaksızın kendi yargılama giderini kendisi ödemek durumunda kalacaktır.

Unutulmamalıdır ki her uyuşmazlığın kendi içinde değerlendirilmesi gerekmekte olup somut olaya göre durum farklılaşabilir. Bu nedenle sürecin uzman bir avukat aracılığıyla yürütülmesi hak kaybına uğramanızı önleyecektir.